Wie in België  gebruikmaakt van biologisch materiaal, meer bepaald zogeheten genetische hulpbronnen, moet de Europese Verordening (EU) nr. 511/2014 naleven. Die verordening implementeert binnen de Europese Unie de verplichtingen uit het Nagoya Protocol.

Elk land heeft immers souvereine rechten over de genetische hulpbronnen die binnen zijn grenzen voorkomen. Het Nagoya Protocol is een internationaal rechtskader dat enerzijds toegang tot (plantaardig/dierlijk/microbieel/…) genetisch materiaal mogelijk maakt, inclusief de traditionele kennis verbonden aan dat materiaal. Anderzijds stippelt het protocol ook voorwaarden uit over het billijk delen van de voordelen die voortvloeien uit het gebruik van genetisch materiaal.

Onderzoekers hebben de wettelijke verplichting om het Nagoya Protocol na te leven.

Het protocol is alleen van toepassing op genetische rijkdommen waartoe toegang is verkregen: 1) uit een land dat partij is bij het Nagoya Protocol en dat wetgeving inzake toegang en batenverdeling (ABS) heeft en 2) met als doel het ‘gebruik van genetische rijkdommen’ na 12 oktober 2014.

Het protocol is niet van toepassing op:

• Menselijke genetische hulpbronnen
• Genetische rijkdommen die vallen onder gespecialiseerde internationale instrumenten (zoals het Internationaal Verdrag inzake Plantgenetische Hulpbronnen voor Voedsel en Landbouw)
• Genetische hulpbronnen als handelswaar

Het protocol is zowel van toepassing op wie rechtstreeks van het land van herkomst de genetische bronnen verkrijgt als op degenen die ze indirect van derden verkrijgen.

Onderzoekers die dergelijk materiaal gebruiken moeten verschillende stappen volgen om ervoor te zorgen dat de ABS-wetgeving van het land dat het genetisch materiaal verstrekt, is gevolgd. Door ‘passende zorgvuldigheid’ (due diligence) moet men trachten alle relevante toestemmingen te verkrijgen, dat administratieve proces te documenteren en eventueel verklaringen in te dienen. Zie de Checklist voor Onderzoekers. 

Ook landen die geen partij zijn bij het Nagoya Protocol kunnen relevante ABS-wetgeving hebben waaraan je als onderzoeker moet voldoen. In dat geval moeten in het kader van ‘passende zorgvuldigheid’ echter geen verklaringen worden ingediend.

Op het ABS Clearing-House vinden onderzoekers relevante informatie over ABS, zoals de nationale wettelijke ABS-vereisten en contactgegevens van de bevoegde autoriteiten. Zie hieronder bij Naleving.

Merk op dat de voorwaarden voor toegang worden bepaald door het leveranciersland, waardoor de procedures kunnen verschillen van land tot land.

Een aantal van onderstaande casestudies zijn openbaar gepubliceerd door de Zwitserse Academiën van Kunsten en Wetenschappen: Utilization of genetic resources and associated traditional knowledge in academic research. 2016, Swiss Academies Reports 11 (4), Bern, Zwitserland.